ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΥΚΟΥΔΗΣ και το φάρμακο «ΕΛΓΑΚΟ».

Ο γιατρός των φτωχών, το ΕΛΚΟΣ και το Νομπέλ:
 Τα ευρήματα των δύο αυστραλών επιστημόνων, για τα οποία τιμήθηκαν εφέτος με το βραβείο Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας, δικαιώνουν την πρακτική που ακολούθησε για τη θεραπεία του έλκους 24 χρόνια πριν απ αυτούς, ο μεσολογγίτης επιστήμονας.

Τι σχέση μπορεί να έχει η άρνηση κάποιων διεθνών φαρμακευτικών εταιρειών να παραγάγουν ένα σκεύασμα πριν από 43 χρόνια, η απόρριψη ενός επιστημονικού άρθρου από μια αμερικανική ιατρική επιθεώρηση πριν από 39 χρόνια, η επιβολή ενός προστίμου 4.000 δραχμών πριν από 37 χρόνια και η ανακρίβεια μιας συντάκτριας επιστημονικών θεμάτων σε μια ελληνική εφημερίδα πριν από μερικές εβδομάδες; H απάντηση στον παραπάνω γρίφο είναι ότι όλα αυτά τα γεγονότα αδίκησαν το έργο του Ιωάννη Λυκούδη, ενός γιατρού που ήταν τόσο μπροστά από την εποχή του ώστε να χρειαστούν πολλά χρόνια για να αντιληφθούν οι συνάδελφοί του το μέγεθος της προσφοράς του. Ο Ιωάννης Λυκούδης πέθανε το 1980, δύο μόλις χρόνια προτού οι αυστραλοί επιστήμονες, που τιμήθηκαν με το εφετινό βραβείο Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας, ανακοινώσουν τα ευρήματά τους που τον δικαίωναν. «Το Βήμα» σάς διηγείται σήμερα την πραγματικά αξιοθαύμαστη ιστορία του Ιωάννη Λυκούδη ελπίζοντας ολόψυχα ότι η ανακρίβειά μας θα είναι και η τελευταία αδικία στο έργο του...

Στο φύλλο του «Βήματος» της 9ης Σεπτεμβρίου 2005, σε άρθρο σχετικά με την απονομή στους αυστραλούς επιστήμονες Ρόμπιν Γουόρεν (Robin Warren) και Μπάρι Μάρσαλ (Barry Marshall) του βραβείου Νομπέλ για την ανακάλυψη ότι το έλκος του στομάχου προκαλείται από τη μόλυνση με το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori), σημειώναμε: «H θεωρία που ανετράπη από τις ευφυείς παρατηρήσεις των αυστραλών γιατρών ήταν αυτή που ήθελε το έλκος του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου να οφείλεται στο άγχος και στην κακή διατροφή. Επρόκειτο μάλιστα για μια θεωρία την οποία κανένας δεν είχε αμφισβητήσει για περισσότερα από 80 χρόνια».
Είναι ακριβώς η δεύτερη πρότασή μας που αδικεί το έργο του Ιωάννη Λυκούδη (που προφανώς αγνοούσαμε ώσπου να μας παραπέμψει στη σχετική βιβλιογραφία αναγνώστης μας εκ Κύπρου τον οποίο ευχαριστούμε θερμώς). Ο έλληνας γιατρός όχι μόνο αμφισβήτησε την παραπάνω θεωρία, και μάλιστα 24 χρόνια πριν από τους αυστραλούς νομπελίστες, αλλά κατέβαλε και υπεράνθρωπες προσπάθειες να πείσει τους συναδέλφους του για την ορθότητά της. Ματαίως...
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο του Μάρσαλ «Helicobacter Pioneers» (Εκδόσεις Blackwell Scientific, 2002), και ειδικότερα το κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στη ζωή του έλληνα γιατρού και υπογράφεται από τους επίσης έλληνες γιατρούς Βασίλειο Ρήγα και Ευστάθιο Παπαβασιλείου, ο Ιωάννης Λυκούδης γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1910. Το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά μιας φτωχής οικογένειας αγροτών, αναγκάστηκε να δουλεύει από μικρός καθώς ορφάνεψε από πατέρα σε ηλικία 8 ετών. Αριστος μαθητής, ο Ιωάννης Λυκούδης εισήχθη στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή από όπου αποφοίτησε το 1934. Υπηρέτησε σε απομακρυσμένα και ορεινά πόστα για τέσσερα χρόνια, αλλά μια φυματίωση τον ανάγκασε να παραιτηθεί από το στράτευμα και να επιστρέψει στη γενέτειρά του όπου άρχισε να ασκεί την ιατρική. Ακόμη και σήμερα, 25 χρόνια μετά τον θάνατό του, στο Μεσολόγγι τον θυμούνται ως ο γιατρός των φτωχών τους οποίους θεράπευε χωρίς αμοιβή. H αγάπη των συμπατριωτών του εκφράστηκε με την εκλογή του στο αξίωμα του δημάρχου σε δύο συνεχείς τετραετίες (από το 1952 ως το 1960). Αξίζει δε να σημειωθεί ότι δεν ελάμβανε τη δημαρχιακή αποζημίωσή του την οποία εισέπραττε ένα τοπικό φαρμακείο προκειμένου να προμηθεύει φάρμακα στους απόρους!
Εκτός από ελεήμων, ο Ιωάννης Λυκούδης ήταν και ένας πραγματικά καλός γιατρός. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ελονοσία ήταν η μάστιγα του Μεσολογγίου, εκείνος παρασκεύασε μια ενδομυϊκή μορφή κινίνης η οποία ήταν αποτελεσματικότερη (αφενός επειδή είχε μεγαλύτερη απορροφησιμότητα και αφετέρου επειδή οι ασθενείς δεν την απέφευγαν, όπως την κανονική κινίνη, εξαιτίας της πικρής γεύσης της). H ανακάλυψή του ότι το έλκος οφείλεται σε έναν μικροβιακό παράγοντα και μπορούσε να αντιμετωπιστεί με χορήγηση αντιβιοτικών έγινε σχεδόν τυχαία (αν και είναι γνωστό ότι στην επιστήμη η τύχη ευνοεί το σε εγρήγορση πνεύμα που αντιλαμβάνεται το νόημα όσων παρατηρεί): ο Λυκούδης υπέφερε και ο ίδιος από έλκος του στομάχου ενώ είχε και αρκετά επεισόδια αιμορραγικής γαστρεντερίτιδας. Το 1958, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου επεισοδίου, ο Λυκούδης πήρε αντιβιοτικά τα οποία όχι μόνο θεράπευσαν την αιμορραγική γαστρεντερίτιδά του αλλά οδήγησαν και το έλκος του σε ύφεση. Τι πιο φυσικό να υποθέσει κανείς ότι το έλκος προκαλείται από τη δράση ενός μικροοργανισμού, η θανάτωση του οποίου με τα αντιβιοτικά επέφερε την ύφεση;
Φυσικό μεν, αντίθετο στο ρεύμα της εποχής δε! Όχι πως ο Λυκούδης πτοήθηκε: όπως προκύπτει από το εκτενές αρχείο του [το οποίο παραχωρήθηκε από την οικογένειά του στον Μεσολογγίτη γιατρό Χρήστο Φερέτη και στη συνέχεια στους Ρήγα και Παπαβασιλείου και αξιοποιήθηκε για τη συγγραφή αρχικώς ενός άρθρου στην επιθεώρηση «The Lancet» (τευχ. 354, σελ. 1634-35, 1999) και στη συνέχεια του σχετικού κεφαλαίου στο βιβλίο του Μάρσαλ], επανέλαβε το επιτυχές πείραμά του σε αρκετούς ασθενείς, ενώ ταυτόχρονα βελτίωσε τον συνδυασμό των αντιβιοτικών που χορηγούσε. Τα αντιβιοτικά επελέγησαν έτσι ώστε να μην προκαλούν παρενέργειες ενώ συγχορηγούσε και βιταμίνη A προκειμένου «να ενισχυθεί η επούλωση του επιθηλίου του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου», όπως έγραφε στις σημειώσεις του. Το 1961 η συνταγή «για την αντιμετώπιση του έλκους του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου καθώς και της κολίτιδος» έλαβε και δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από τις ελληνικές αρχές.

Αρχικώς ο Λυκούδης παρασκεύαζε την αγωγή αναμειγνύοντας όλες τις δόσεις (αντιβιοτικών και βιταμίνης A) και τυλίγοντάς τες σε χαρτί. Το 1961, όταν η ζήτηση του φαρμάκου ξεπέρασε την ικανότητά του να το παρασκευάζει, αγόρασε μια μηχανή και το φάρμακο απέκτησε μορφή χαπιού. Βάφτισε μάλιστα και φάρμακό του «Ελγάκο» από τα αρχικά των ασθενειών έλκος, γαστρίτιδα και κολίτιδα. H προσπάθειά του να πείσει κάποιες φαρμακευτικές εταιρείες να αναλάβουν την παραγωγή του Ελγάκο απέτυχε, πιθανότατα επειδή τα συστατικά του φαρμάκου ήταν συνήθη αντιβιοτικά και κατά συνέπεια η συνταγή ήταν εύκολο να αντιγραφεί. Ομοίως απέτυχε και η προσπάθειά του να γίνει δεκτό από την επιθεώρηση «Journal of the American Medical Association» άρθρο του στο οποίο περιέγραφε τις παρατηρήσεις του. Με εξαίρεση τους δικούς του ανθρώπους που τον πίστευαν και τους ασθενείς (υπολογίζεται ότι θεράπευσε περισσότερους από 30.000 ανθρώπους στη διάρκεια δύο δεκαετιών) που συνέρρεαν στο ιατρείο του και οι οποίοι στη συνέχεια έγραφαν γράμματα ευγνωμοσύνης (τα οποία σώζονται στο αρχείο του), η ιατρική κοινότητα υπήρξε εχθρικότατη ως προς τον Ιωάννη Λυκούδη. Οχι μόνο δεν εισακούστηκε ποτέ, αλλά στο τέλος πέρασε από το πειθαρχικό ιατρικό συμβούλιο που του επέβαλε το πρόστιμο των 4.000 δραχμών! Και όταν ο Ιωάννης Λυκούδης σύρθηκε στα δικαστήρια, οι καταθέσεις μιας πληθώρας ασθενών του που ορκίστηκαν ότι θεραπεύτηκαν, και μάλιστα χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν αμοιβή στον γιατρό, θα πρέπει να ήταν η μοναδική παρηγοριά γι' αυτόν. H επιστημονική δικαίωση ήρθε αργά για τον Ιωάννη Λυκούδη... Αν είχε ζήσει, θα έπρεπε να δεχθεί σήμερα πολλές συγνώμες. 'Οπως πολλές είναι οι συγνώμες που πρέπει να απευθυνθούν στις χιλιάδες των ασθενών που θα μπορούσαν να έχουν θεραπευθεί αλλά υπέφεραν αδίκως και επί μακρόν από τη στενοκεφαλιά και τη συντεχνιακή λογική τού τότε ιατρικού κατεστημένου...
(πηγή ΤΟ ΒΗΜΑ)

σσ.Ο Iωάννης Λυκούδης δεν έχει τιμηθεί όπως του αξίζει από την πολιτεία και ιδιαιτέρως από το δήμο μας. Αγάλματα και ονοματοθεσίες  γεμίσαμε καθ' υπερβολήν ίσως, και είναι καιρός νομίζουμε να τιμήσουμε τον άνθρωπο και παραγνωρισμένο  επιστήμονα συμπατριώτη μας
Γ. Μπ.